Wintergek

Dit is het algemene informatie- en discussietopic voor de maand januari van winter 2020/21.

• In dit wintertopic kan je allerlei berichten plaatsen over het actuele en het verwachte weer.
• Om nader in te gaan op een specifiek onderwerp kan je daarvoor ook een apart topic starten.

Goede kansen op een vorstperiode in de komende weken

7-8 januari 2021


Winter 2020/21 stelt tot nu toe weinig voor wat betreft winterweer met vorst en sneeuw. De gemiddelde temperatuur van november en december 2020 was behoorlijk hoog en dat is op zich geen goed teken. Preciezer bekeken was de temperatuur wel sinds de Kerstdagen niet meer zo hoog en dit blijft in ieder geval zo tot en met komend weekend. De pluimverwachtingen van 8 januari 2021 00z zijn voor na 13 januari 2021 erg onzeker en tussen NCEP GFS en ECMWF zitten ook vrij grote verschillen, maar erg zacht lijkt het waarschijnlijk niet te gaan worden.

15 daagse pluim van ECMWF, vr 8 januari 2021 00z:



15 daagse pluim van NCEP GFS, vr 8 januari 2021 00z:



Wat de Arctische Oscillatie (AO) betreft, ziet het er een stuk gunstiger uit, want de AO-index is sinds begin december 2020 grotendeels behoorlijk negatief. Ook de met de arctische oscillatie samenhangende Noord-Atlantische Oscillatie (NAO) is sinds december grotendeels negatief. Wat opvalt bij het noordelijk halfrond sinds december, is dat de westelijke circulatie zwak is en dat de straalstroom zwak is en zuidelijk ligt. Dit alles hangt samen met de negatieve AO-index.

De volgende afbeelding toont de dagelijkse anomalie van de gemiddelde geopotentiële hoogte (1000 mBar/hPa luchtdrukvlak en hoger) boven het noordpoolgebied ten noorden van 65°N in de afgelopen 3 maanden. Hierin is te zien dat de gemiddelde geopotentiële hoogtes sinds december 2020 ruim boven normaal komen te liggen, vooral in de afgelopen 2 weken. Onderaan in de afbeelding is de bijbehorende AO-index te zien.

Verticale dwarsdoorsnede van de poolwervel + AO-index:



Hier komt dan nog bij dat er op 5 januari 2021 ook nog een plotselinge stratosferische opwarming (sudden stratospheric warming (SSW)) plaatsvond. Deze is van de categorie major (groot), waarbij er in de stratosfeer boven het noordpoolgebied plotseling een sterke opwarming plaatsvind én de luchtcirculatie omdraait. De definitie is dat de gemiddelde zonale wind op 60°N en 10hPa (ongeveer 30km hoogte) omdraait van westelijk naar oostelijk (zonaal = over breedtegraden). De onderstaande afbeelding laat zien dat de luchtcirculatie hoog in de stratosfeer ten noorden van 60 °N gistermiddag negatief was (blauwe kleur) en dus oostelijk.

Zonaal gemiddelde zonale wind, ECMWF analyse, 7 januari 2021 12z:



Door de plotselinge stratosferische opwarming wordt de stratosferische poolwervel (polar vortex) verstoord en weggeduwd van zijn normale positie boven de pool of zelfs gesplitst in meerdere delen. De hiermee gepaard gaande veranderingen in de luchtstromingen hoog in de stratosfeer verspreiden zich met enige vertraging ook naar beneden. Het duurt enkele dagen tot enkele weken voordat deze gebeurtenis in de stratosfeer ook in de troposfeer effect kan hebben en als het effect heeft, dan zal het de westelijke circulatie afzwakken.

Aangezien de westelijke circulatie sinds december 2020 toch al zwak is en er ook nog een stratosferische opwarming was op 5 januari 2021, denk ik dat de kans op het ontstaan van hogedrukgebieden met aanvoer van koude lucht naar West-Europa in de komende weken behoorlijk goed is. Sterker nog, zulke goede kansen op een serieuze vorstperiode midden in de winterperiode heb ik de afgelopen jaren niet gezien.

Afgelopen nacht was het koud in Nederland dankzij een zwakke wind en opklaringen. Het koudst werd het vanochtend vroeg in Noord-Brabant met -5,0 graden te Eindhoven en -7,7 aan de grond te Woensdrecht. Alleen op 29 en 30 november 2020 werden er lagere temperaturen bereikt tot nu toe deze winter.

Verder was vanochtend in een groot deel van het land code oranje van kracht wegens ijzel, en ook was er lokaal sprake van verkeersbelemmerende mist.

Minimumtemperaturen in Nederland, nacht/ochtend za 9 januari 2021:



Minimumtemperaturen aan de grond in Nederland, nacht/ochtend za 9 januari 2021:

De 4e Hellmanndag, sneeuw in Zuid-Limburg, en opnieuw een koude nacht

Gisteren was de 4e Hellmanndag van winter 2021 in Nederland, want bij 10 stations was de gemiddelde temperatuur lager dan 0 graden. Het laagst was het te Eindhoven (NB) met -1,4 graden, wat dus goed is voor 1,4 punten voor het Hellmann koudegetal. Het was de laagste gemiddelde temperatuur tot nu toe deze winter.

Het was voor De Bilt (UT), waar het KNMI zit, gisteren de eerste Hellmanndag van winter 2020/21. In winter 2019/20 had De Bilt slechts 1 Hellmanndag op 28 december 2019 met een score van 0,1 punten. De Hellmannscore was in De Bilt gisteren 0,6 punten.

De maximum temperaturen kwamen gisteren in het grootste deel van het land uit boven de 5 graden, maar bij de 2 zuidelijkste stations in Limburg werd het niet warmer dan 0,8 graden. Ook was in het zuiden van Limburg de afgelopen dagen sneeuw gevallen, in de hoger gelegen gebieden lag een sneeuwlaag van rond de 5 cm. Op de Vaalserberg zou zelfs een sneeuwdek van ruim 10 centimeter sneeuw zijn ontstaan.

De afgelopen nacht was het opnieuw vrij koud, maar iets minder dan gisteren. Het koudst werd het te Deelen (GD) met -4,7 graden, en aan de grond werd het het koudst te Heino (OV) en Eelde (DR) met -6,7 graden.

Minimumtemperaturen in Nederland, nacht/ochtend zo 10 januari 2021:



Minimumtemperaturen aan de grond in Nederland, nacht/ochtend zo 10 januari 2021:

Gisteren had alleen weerstation Ell (LB) nog een gemiddelde temperatuur onder het vriespunt, namelijk -0,4 graden, dus goed voor 0,4 Hellmannpunten. De afgelopen nacht was het niet meer koud in Nederland en tot en met woensdag is het nu even vrij zacht in Nederland.

Na woensdag wordt het kouder en volgen er waarschijnlijk weer vorstdagen, maar de pluimverwachtingen van de modellen zijn nog wispelturig voor de verwachtingen vanaf komend weekend. Zo ging het pluimgemiddelde van ECMWF van de run van gisterochtend voor aanhoudende kou vanaf komend weekend, maar bij de ECMWF run van vanochtend gaat de pluim juist duidelijk voor verzachting vanaf zondag 17 januari 2021.

Daarentegen was de GFS run van vanochtend juist één van de koudste GFS-runs van de afgelopen dagen en is het gemiddelde van de GFS pluim ook vanaf 17 januari koud, al ontstaat er wel veel spreiding in de pluim.

Natuurlijk is dit nog een week en meer vooruit en dus sowieso nog niet zo betrouwbaar, maar de onzekerheid en wispelturigheid kan ook deels te maken hebben met de recente plotselinge stratosferische opwarming en de effecten daarvan op de stratosferische poolwervel en uiteindelijk met enige vertraging op de troposferische poolwervel.

15 daagse pluim van ECMWF, zo 10 januari 2021 00z:



15 daagse pluim van ECMWF, ma 11 januari 2021 00z:



15 daagse pluim van NCEP GFS, ma 11 januari 2021 00z:

3e dag met matige vorst in Nederland in winter 2020/21

De afgelopen 2 dagen was het wat zachter, maar vanaf vandaag is het weer wat kouder. De afgelopen nacht was het in de noordoostelijke helft van Nederland direct al behoorlijk fris. Er waren daar opklaringen en de wind was heel zwak. In Twenthe werd het vanochtend het koudst met -5,3 graden, en aan de grond werd het het koudst met -8,0 graden te Eelde. Dat zijn nog iets lagere minima dan op 9 januari 2021 en alleen op 29 en 30 november 2020 was het tot nu toe deze winter nog kouder in Nederland.

Minimumtemperaturen in Nederland, nacht/ochtend do 14 januari 2021:



Minimumtemperaturen aan de grond in Nederland, nacht/ochtend do 14 januari 2021:




edit: fout volgorde weergave afbeeldingen gecorrigeerd.

Beperkte nachtelijke afkoeling door bewolking

De temperatuur steeg gisteren overdag in het noordoosten van Nederland niet ver boven nul. In Twenthe was de maximumtemperatuur het laagst met 1,3 graden. Doordat het in de nacht vrij koud was, lag de gemiddelde temperatuur gisteren bij 6 weerstations in Groningen, Drenthe en Overijssel iets onder het vriespunt, een Hellmanndag dus. De laagste Tgem was in Eelde met -0,6 graden.

Echter in de afgelopen nacht was de afkoeling teleurstellend, slechts bij 2 stations kwam de temperatuur onder de -2 graden, namelijk Eindhoven en Maastricht met resp. -3,4 en -2,3 graden. In het grootste deel van Nederland lag het minimum rond het vriespunt. Spelbreker is de bewolking, wat gisternacht in de zuidwestelijke helft van Nederland ook al spelbreker was. Ook komende nacht is er bewolking, maar er kunnen volgens het KNMI plaatselijk ook opklaringen ontstaan en dan kan het daar een stuk beter afkoelen.

Bewolking hield afgelopen nacht opnieuw afkoeling tegen

Gisteren kwam de temperatuur overdag in de oostelijk helft van Nederland niet zo veel boven het vriespunt. Deelen en Maastricht hadden de laagste maximumtemperatuur met 1,0 graden. Maastricht had als enige station gisteren een gemiddelde temperatuur onder het vriespunt met -0,2 graden.

De afgelopen nacht was nog treuriger qua afkoeling dan de nacht ervoor, er was nauwelijks vorst in Nederland. Alleen te Hoogeveen in Drenthe koelde het vanochtend nog even wat meer af naar -1,2 graden en -2,2 graden aan de grond, maar bij alle andere station bleef de temperatuur zowel op 1,5 meter hoogte als aan de grond boven de -1,0 graden.

Sneeuw op grote schaal in Nederland

Van west naar oost trekt er sinds het begin van de middag een neerslaggebied met sneeuw over Nederland, wat gepaard gaat met een sterke toename van de wind. Het begon rond 12:30 uur voor het eerst te sneeuwen in Zeeland. Tijdens de sneeuwval daalt de temperatuur snel tot rond het vriespunt. Dit kan een sneeuwdek van enkele centimeters hoogte opleveren. Helaas zal de temperatuur naar verwachting morgen al snel oplopen, mogelijk vannacht al. Dus wie van de sneeuw wil genieten, moet dat vandaag al doen of uiterlijk morgenvroeg.

Radarbeelden met neerslag, za 16 januari 2021 om 14:55-15:50 uur:



Temperaturen in Nederland, za 16 januari 2021 om 16:20 uur:



Windkracht en windrichting in Nederland, za 16 januari 2021 om 16:20 uur:

Temperatuur sterk opgelopen, sneeuw verdwijnt weer snel

Tijdens de sneeuwval vanaf gistermiddag daalden de temperaturen in Nederland naar iets onder het vriespunt en zo was gisteren alsnog voor vrijwel heel Nederland een vorstdag. Alleen weerstation Vlissingen bleef steken op 0,0 graden. Verder had station Maastricht wederom als enige gisteren een Hellmanndag met 0,2 punten.

In de loop van de avond begon de temperatuur vanuit het westen eerst geleidelijk op te lopen, maar vooral na 1:00 uur vannacht sterk op te lopen naar waarden boven de 5 graden. In het oosten van het land kwam de temperatuur pas in de loop van de ochtend boven het vriespunt uit.

Hierdoor was de sneeuw vanochtend in het westen alweer grotendeels verdwenen, terwijl het in het oosten nog grotendeels aanwezig was, al was er overal in Nederland het nadelige effect van de grondtemperaturen. Hieronder het sneeuwdek om 9:00 uur vanochtend.

Sneeuwdek in Nederland, zo 17 januari 2021 om 9:00 uur:



Onderstaande temperatuurkaart van Nederland om 11:50 uur vanochtend laat goed zien hoe de temperatuur langs de westkust toen al rond de 7 graden lag, terwijl de temperatuur in het noordoosten nog maar net boven het vriespunt was gekomen.

Temperaturen in Nederland, zo 17 januari 2021 om 11:50 uur: